10 tips voor de beginnende leraar 

In deze blog schrijf ik over een tiental tips voor de beginnende leraar. Lesgeven is namelijk een bijzonder uitdagend beroep. En vooral gedurende de eerste jaren voor de klas, valt het niet altijd mee. Er komt ontzettend veel op je af en de kans is groot dat je geconfronteerd wordt met het feit dat de lerarenopleiding je niet op alles heeft kunnen voorbereiden.

Leren lesgeven doe je namelijk grotendeels in de praktijk. Ironisch genoeg zijn onze leerlingen daarbij onze grootste leermeesters.

Na een klein decennium aan onderwijservaring, ben ik eens gaan nadenken over welke tips ik zelf als beginnend leraar had willen hebben. Onderstaande lijst is hiervan het resultaat. Tien praktische tips om het leven van de beginnende leraar een stukje gemakkelijker te maken. Doe er je voordeel mee, deel ze en vul me gerust aan bij de reacties.

10 tips voor de beginnende leraar

1. Zorg dat je organisatie op orde is. Een goede voorbereiding is het halve werk. Dit klinkt als een open deur, maar toch zie ik in de praktijk dat er op dit gebied ruimte is voor verbetering. Het is namelijk erg verleidelijk om in alle drukte je organisatie uit het oog te verliezen. Laat ik daarom een aantal zaken noemen die horen bij het hanteren van een strakke organisatie. Begin met het maken van een handige plattegrond met namen, zodat je leerlingen bij hun naam kan aanspreken. Je leert zo de namen veel sneller uit je hoofd, mits je leerlingen dan wel verplicht om gedurende enige tijd op dezelfde plek te gaan zitten. Daarnaast maak ik op diezelfde plattegrond ruimte voor kleine notities die ik tijdens de les maak (o.a. over gedrag, huiswerk wel/niet gemaakt). Verder maak ik aan het begin van het schooljaar direct zogenaamde ‘distributielijsten’ aan in Outlook. Zo kan ik met een druk op de knop direct een hele klas mailen. Uiteraard werkt dit ook voor mentorleerlingen of groepen ouders. Ik koop ook altijd een stevige map met tabbladen, waar ik bijvoorbeeld plattegronden, aantekeningen en lesvoorbereidingen in bundel. En werk je graag met een USB-stick? Dan kan het geen kwaad om goed na te denken over een efficiënte en effectieve mappenstructuur. Denk eraan om regelmatig een back-up te maken! Een goede voorbereiding geeft rust en ruimte in je hoofd. Dingen die je tijdens de les goed kan gebruiken.
2. Gun jezelf de tijd om te leren; stap voor stap, elke dag een beetje beter. Leren lesgeven kun je vergelijken met leren autorijden. In het begin zijn alle handelingen veel te veel om tegelijk te doen. Je leert eerst sturen, dan gas geven/remmen, vervolgens schakelen en vervolgens leer je ook nog goed om je heen te kijken en natuurlijk het kijken over de beruchte schouder. Net als bij het autorijden, is het ook bij het lesgeven helemaal oké dat je nog niet alles direct onder de knie hebt. Wees dus lief voor jezelf op het moment dat dingen nog niet lukken en gebruik de input van leerlingen en collega’s om jezelf op jouw eigen tempo naar een hoger niveau te brengen.
3. Roep de hulp van je leerlingen in. Leerlingen weten vanaf de eerste seconde of je veel of weinig ervaring hebt, of je het nu wel of niet zegt. Ga daarom met ze in gesprek. Leg uit dat je een beginnende leraar bent en dat je de hulp van je leerlingen goed kan gebruiken. Probeer daarbij zo specifiek mogelijk te zijn in wat jij denkt nodig te hebben om goed les te kunnen geven. En loopt je les een keer in de soep? Trek dan gerust aan de noodrem en vraag je leerlingen om samen met jou te reflecteren op wat er is gebeurd en hoe jullie dat de volgende keer samen kunnen voorkomen. Op die manier geef je jouw leerlingen ook een stukje verantwoordelijkheid. In mijn ervaring pakken leerlingen die maar al te graag op.
4. Beperk de lengte van de uitleg; veel beginnende (en soms ook ervaren) docenten zijn veel te lang aan het woord. Leerlingen trekken dat niet en haken af. Zelfs al zitten ze schijnbaar keurig naar je te luisteren, na 35 minuten uitleg garandeer ik je dat ze in hun hoofd echt niet allemaal met jouw verhaal bezig zijn. Mik daarom op maximaal een kwartier. Lukt het je niet om de uitleg in die tijd af te krijgen? Vraag jezelf dan achteraf nog eens af welke onderdelen je efficiënter zou kunnen behandelen of concludeer dat de hoeveelheid stof gewoon te groot is voor een les. Vakcollega’s kunnen je uitstekend helpen bij het inschatten van de hoeveelheid stof die je per les kunt behandelen. Besef in ieder geval altijd dat leerlingen tijd en ruimte nodig hebben om de stof te verwerken; een overload aan informatie verstoort dit proces.
5. Creëer individuele aanspreekbaarheid; een van de belangrijkste functies van een docent is om alle leerlingen aan te zetten tot het nadenken over de stof. Een van de manieren om dit te bewerkstelligen, is vragen stellen op een ‘slimme’ manier. Hoe je dat doet? Ten eerste raad ik je aan om niet af te gaan op vingers wanneer je leerlingen antwoord laat geven. Vaak is het namelijk hetzelfde selecte groepje leerlingen die de vinger de lucht in gooit en antwoord geeft. De rest van jouw leerlingen krijgt dan al snel de neiging om niet meer over jouw vraag na te denken omdat zij weten dat zolang zij hun vinger niet opsteken, ze ook geen antwoord hoeven te geven. Verder is het ook raadzaam om leerlingen bedenktijd te geven (bijv. 30 seconden) en hun antwoord op te laten schrijven. Bovenstaande maakt de kans een stuk groter dat al jouw leerlingen met je meedenken. Zie een eerder geschreven blog voor meer details en didactische tips: ‘verboden vingers op te steken’
6. Maak contact met je leerlingen; men zegt ook wel, ‘zonder relatie geen prestatie’. Als ik je nu vraag om een docent in gedachten te nemen waar jij persoonlijk een hekel aan had, dan is de kans groot dat je die persoon binnen de seconde voor je hebt. Mijn vervolgvraag is dan: in hoeverre stond jij er bij deze docent voor open om iets te leren? De kans is groot dat je (relatief) weinig van deze persoon hebt geleerd en de kans is aanwezig dat deze docent geen zichtbare moeite deed om verbinding met jou te leggen. Investeer daarom in de relatie met jouw leerlingen; dat vergroot hun bereidheid om dingen van je aan te nemen, zowel op cognitief gebied als op het gebied van gedrag. Simpele vragen als ‘hoe is het met je?’ of ‘kan ik iets voor je doen?’ kunnen wonderen doen. Daarnaast is het van belang dat je leerlingen allemaal bij naam kent en dat je bereid bent om jezelf kwetsbaar op te stellen. Laat zien wie je bent en waar je voor staat, dan doen jouw leerlingen dat ook veel sneller.
7. Ga niet mee in leerlinggedrag; jonge docenten hebben nog weleens de neiging om mee te gaan in het gedrag van leerlingen (been there, done that), vaak met het (onbewuste) doel een goede band te scheppen. Dat kan gaan om hele kleine dingen. Mee lachen om een foute grap, opmerkingen maken die op het randje zijn, etc. Doe dat niet. Ook al kan je in de kroeg hard lachen om een hele foute grap, dat betekent nog niet dat je dezelfde fouten grappen kunt maken met jouw leerlingen. Je loopt namelijk het risico dat leerlingen dingen verkeerd opvatten of de grens van wat kan en wat niet kan uit het oog verliezen. Besef dat je een voorbeeld functie hebt. Leerlingen hebben meer respect voor een volwassene die grenzen stelt, dan een docent die zich op hun niveau begeeft.
8. Houd het aantal regels beperkt en handhaaf ze rustig en gedecideerd; het heeft bijzonder weinig zin om een schooljaar te starten met het voorlezen of (laten) opschrijven van een lijstje met regels. Alsof een leerling dit lijstje ooit nog eens naleest alvorens hij of zij bepaald gedrag vertoont. Daarnaast kan zo’n lijst worden geïnterpreteerd als een oorlogsverklaring of op z’n minst een blijk van wantrouwen en dat wil je juist niet. Liever vertrouwen geven en later wellicht wat moeten bijsturen, dan andersom. In de eerste week van het schooljaar laat ik leerlingen vooral ervaren wat ik wel en niet accepteer. Na verloop van tijd weten ze precies wat wel en niet kan. Overtreedt een leerling jouw regels? Ga dan absoluut niet schreeuwen en hou vast aan je beslissing; mocht later blijken dat het een onjuiste beslissing was, dan kun je altijd nog in gesprek gaan om een en ander recht te zetten.
9. Laat je niet verleiden tot onderhandelen; lesgeven is geen democratie. Jij hebt de leiding over het leerproces en wat er gebeurt in de klas en jouw leerlingen dienen dat te accepteren. Hou dus voet bij stuk op het moment dat je teksten hoort als: “ja maar meneer, als ik nu geen muziek kan luisteren, word ik heel erg druk en verstoor ik de les” of “meneer, het is al half 4 en ik kan me toch niet meer concentreren dus kunnen we niet gewoon eerder naar huis gaan”. In dit soort gevallen zeg ik (vaak gepaard met een glimlach) meestal gewoon ronduit ‘nee’ of ik stel een wedervraag als: “wat heb jij nodig om je nu toch nog te kunnen concentreren?”. In het laatste geval leg ik de verantwoordelijkheid voor ‘het probleem’ van de leerling weer lekker terug waar het hoort, namelijk bij de leerling zelf. Andere situaties waarbij leerlingen graag onderhandelen is bij het bespreken van toetsen. Elke docent komt leerlingen tegen die een poging doen om er extra puntjes bij te sprokkelen, vaak ongegrond. Ook hier geldt; niet op ingaan. Laat de leerling opschrijven om welke vraag het gaat en kijk hier vervolgens later nog eens rustig naar.
10. Je hoeft niet alles te weten; het is oké om tegen een leerling te zeggen dat je iets niet weet en dat je er later op terug komt. Hoeveel ervaring je ook hebt, er zijn situaties waarbij ook jij het antwoord niet weet. Geef in zo’n geval gewoon rustig aan dat je het een mooie vraag vindt (complimenten!) en dat je er later op terug komt. Niks aan de hand.

Ik hoop van harte dat deze tips jou ondersteunen bij het uitvoeren van het prachtige beroep van leraar. Daarnaast nodig ik je natuurlijk uit om deze tekst te delen met zoveel mogelijk docenten.

– Christiaan

Vraag: Welke vragen of aanvullingen heb jij met betrekking tot deze tips voor de beginnende leraar?

Ik zou het leuk vinden als je hier beneden een reactie achterlaat.