Eerst de mens, dan het vak 

Als je mij vraagt wat nu het allerbelangrijkste bij het lesgeven is, krijg je van mij steevast het volgende antwoord: eerst de mens, dan het vak. Als de relatie met de leerling niet goed is, zal er van betekenisvol leren weinig terecht komen. Verbinding maken en aandacht hebben voor wat jouw leerling nodig heeft om te kunnen groeien, vormt de basis van succesvol en plezierig leren.

Daarnaast is het minstens zo belangrijk dat je jezelf als mens goed kent en weet wat je uitstraalt en (on)bewust doorgeeft aan je leerlingen.

Dat wil niet zeggen dat vakinhoud niet belangrijk is; sterker nog, een goede les berust altijd op kwalitatief hoogwaardige inhoud. Het is een absolute vereiste dat de docent boven de stof staat en beschikt over een uitgebreid didactisch palet om de vakinhoud te onderwijzen. Echter, het ideale en noodzakelijke middel om die vakinhoud door te laten dringen bij jouw leerling, is nu juist die relatie. Relatie en vakinhoud zijn complementair én in een bepaalde volgorde nodig.

Ik wil ter illustratie van bovenstaande boodschap graag het verhaal van Juf Thompson met je delen. Voor mij zegt dit prachtige en ontroerende verhaal alles. Het verhaal legt het belang van de focus op de mens en de relatie veel beter uit dan ik zelf zou kunnen.

Een extra reden dat ik dit verhaal in deze blog wil delen, is de discussie die op social media ontstond toen ik de volgende quote op twitter en facebook plaatste

“Leerlingen weten direct of er een docent of een vak binnenkomt.”  – Luc Stevens

Wat mij betreft zou je daarbij ‘docent’ prima kunnen vervangen door ‘mens’.

Een deel van de reacties op deze quote was nogal fel. Mensen die dit soort quotes posten zouden de vakinhoud van tafel willen vegen en alle docenten zouden vanaf nu alleen nog maar ‘coach’ worden, ongeacht hun inhoudelijke vakkennis. Uiteraard is dat zeker niet mijn boodschap. Laten we zeggen dat de quote een gevoelige snaar raakte. Hopelijk geeft onderstaand verhaal de nodige context.

Juf Thompson

Haar naam was mevrouw Thompson. En toen zij op de eerste schooldag voor haar nieuwe groep zeven stond, vertelde ze de kinderen een leugen. Ze keek naar haar leerlingen en vertelde hen dat ze van allemaal even veel hield, zoals de meeste onderwijzers doen. Maar dat was onmogelijk, want daar op de eerste rij, in elkaar gedoken, zat een klein jongetje dat Teddy Stoddard heette. Juffrouw Thompson had Teddy het jaar daarvoor in de gaten gehouden en het was haar opgevallen dat hij niet leuk met de andere kinderen samenspeelde, dat zijn kleren slonzig waren en dat hij er altijd vies uitzag. Bovendien kon Teddy vervelend zijn. Het kwam zover dat juffrouw Thompson er genoegen in schiep Teddy’s proefwerken met een dikke rode stift te corrigeren, waarbij ze met grote krassen zijn fouten doorhaalde en vervolgens het allerlaagste cijfer heel groot bovenaan het blad noteerde.

Op de school waar juffrouw Thompson lesgaf, werd van haar verwacht dat ze de dossiers van de voorgaande jaren van alle kinderen doornam. Het dossier van Teddy stelde ze uit en bekeek ze als laatste. Toen ze zijn dossier doornam, werd ze verrast door wat daarin stond. Teddy’s lerares van groep drie had opgeschreven: “Teddy is een opgewekt kind dat graag lacht. Hij doet zijn werk netjes en heeft goede manieren… het is een genot om hem om je heen te hebben.” Zijn lerares van groep vier schreef: “Teddy is een uitmuntende leerling en zijn klasgenoten mogen hem graag, maar hij maakt zich zorgen omdat zijn moeder een terminale ziekte heeft. Het leven thuis moet zwaar voor hem zijn.” Zijn lerares van groep vijf schreef: “De dood van zijn moeder was een zware klap voor hem. Hij probeert zijn best te doen maar zijn vader toont niet veel interesse in hem en zijn thuissituatie zal binnenkort zijn invloed doen gelden als er niet bepaalde stappen worden ondernomen.” De leraar van groep zes schreef: “Teddy is teruggetrokken en toont niet veel interesse in school. Hij heeft niet veel vrienden en valt soms in de klas in slaap.”

Nu realiseerde juffrouw Thompson zich wat het probleem was en ze schaamde zich voor zichzelf. Ze voelde zich nog slechter toen haar leerlingen haar kerstcadeautjes kwamen geven, die allemaal waren ingepakt in glanzend papier en voorzien van schitterende linten, behalve het cadeautje van Teddy. Zijn cadeautje was onhandig ingepakt in het zware, bruine papier dat eens een boodschappenzak was geweest. Het kostte juffrouw Thompson moeite om dit cadeautje te openen temidden van alle andere cadeautjes. Sommige kinderen begonnen te lachen toen ze er een armband van bergkristallen uithaalde waarvan sommige steentjes ontbraken en een flesje dat voor een kwart gevuld was met parfum. Maar ze smoorde het lachen van de kinderen toen ze uitriep hoe mooi de armband was, terwijl ze hem omdeed en wat van het parfum op haar pols aanbracht. Teddy Stoddard bleef die dag net lang genoeg op school hangen om tegen juffrouw Thompson te kunnen zeggen: “Juffrouw Thompson, vandaag rook u net zoals mijn moeder rook.”

Nadat de kinderen weg waren, huilde ze minstens een uur. Op die dag stopte ze met het onderwijzen van lezen, van schrijven en van rekenen. In plaats daarvan begon ze de kinderen zélf te onderwijzen. Juffrouw Thompson besteedde in het bijzonder aandacht aan Teddy. Terwijl ze met hem aan het werk was, leek zijn geest tot leven te komen.

Hoe meer ze hem aanmoedigde, des te sneller hij reageerde. Tegen het einde van het jaar was Teddy een van de slimste kinderen van de klas geworden en werd Teddy, ondanks haar leugen dat ze van alle kinderen evenveel zou houden, een van haar ‘lievelingen’.

Een jaar later vond ze een briefje onder haar deur, van Teddy, die haar schreef dat ze nog steeds de beste juffrouw was die hij in zijn hele leven had gehad.

Er gingen zes jaren voorbij voordat ze een nieuw briefje van Teddy kreeg. Toen schreef hij dat hij geslaagd was voor zijn middelbare school, dat hij op twee mensen na de beste van zijn klas was en dat zij nog steeds de beste leerkracht was die hij in zijn hele leven had gehad.

Vier jaar later kreeg ze een nieuwe brief, waarin Teddy schreef dat hij was doorgegaan met leren en dat hij, hoewel zijn studententijd soms moeilijk was geweest, binnenkort cum laude de universiteit zou verlaten. Hij verzekerde juffrouw Thompson ervan dat zij nog steeds de beste en meest favoriete docent was die hij ooit zijn zijn hele leven had gehad. Weer vier jaar later kwam er een nieuwe brief. Dit keer schreef Teddy dat hij na het behalen van zijn doctorandustitel besloten had nog wat door te studeren. Teddy schreef dat juffrouw Thompson nog steeds de beste en meest favoriete docent was die hij ooit had gehad. Maar dit keer was zijn naam wat langer; de brief was ondertekend met Theodore F. Stoddard, arts.

Het verhaal eindigt hier niet. Er kwam namelijk nog een andere brief dat voorjaar. Hierin schreef Teddy dat hij een meisje had ontmoet met wie hij ging trouwen. Hij legde uit dat zijn vader een paar jaar geleden overleden was en hij vroeg zich af of juffrouw Thompson bij de bruiloft op de plek zou willen zitten die normaal gesproken gereserveerd was voor de moeder van de bruidegom.

Uiteraard deed juffrouw Thompson dit. En raad eens wat ze nog meer deed? Ze droeg die armband, degene waarvan er een aantal bergkristallen ontbraken. Bovendien droeg ze het parfum waarvan Teddy zich herinnerde dat zijn moeder het droeg op hun laatste kerstmis samen.

Ze gaven elkaar een knuffel en dokter Stoddard fluisterde in het oor van jufrouw Thompson: “Dankjewel juffrouw Thompson, voor jouw geloof in mij. Dankjewel uit de grond van mijn hart dat je me het gevoel gaf belangrijk te zijn en dat je me liet zien dat ik een verschil kon maken.”

Juffrouw Thompson fluisterde, met tranen in haar ogen, iets terug. Ze zei: “Teddy, je ziet het verkeerd. Jij was het die mij leerde dat ik een verschil kon maken. Ik wist niet hoe ik moest lesgeven tot ik jou ontmoette.”

Lessen van dit verhaal

Voor mij valt er een hoop te leren van bovenstaand verhaal. Ik wil graag een aantal beknopte lessen met je delen:

• Een leerling is zoveel meer dan zijn gedrag, datgene wat enkel aan de buitenkant zichtbaar is en daar kom je alleen maar achter door het gesprek aan te gaan.
• Oordelen is vaak schadelijk en doet onrecht aan de leerling, niet in het minst omdat de wereld achter iemands gedrag zo complex is.
• Aandacht voor de behoeften van jouw leerling is als het geven van voeding aan een plant om te groeien en bloeien. Jouw voeding kan absoluut het verschil maken. Overigens zal je zien dat de leerling niet de enige is die hiervan groeit.
• Als docent is het erg belangrijk om je bewust te zijn van je eigen gedrag, je ego, je verwachtingen, je verlangens en je waarden en overtuigingen.
  • Waarom geef jij les zoals je nu lesgeeft?
  • Wat is voor jou belangrijk?
  • Hoe denk jij dat jouw leerlingen zich moeten gedragen en is dat de enige juiste manier?
  • Mogen jouw leerlingen fouten maken en mag jij dat van jezelf?
  • Welk oordeel vel jij (on)bewust over je leerlingen en wat levert je dat op?

Ik hoop dat ik je met deze blog heb weten te raken en te inspireren om naast de liefde voor de vakinhoud toch ook zeker minstens net zoveel aandacht te hebben voor de mens. En ook al deed je dat al wel, dan is het altijd waardevol regelmatig te reflecteren op bovenstaande vragen en meer. Aandacht voor jezelf is immers net zo belangrijk en nodig, als aandacht voor al jouw leerlingen.

– Christiaan

Bron van het verhaal: “Three letters from Teddy” uit het boek ‘A Second Helping of Chicken Soup for the Soul’.

Vraag: Wat roept deze blog en het verhaal van juffrouw Thompson bij jou op? Wat is blijven hangen en wat neem je mee naar je klaslokaal?

Ik zou het leuk vinden als je hier beneden een reactie achterlaat.