4 tips voor werkdrukverlaging in het onderwijs 

Veel docenten ervaren een flink hoge werkdruk in het onderwijs. En niet zonder reden; het lesgeven en werken met kinderen brengt een flinke emotionele belasting met zich mee. Het gevolg: het energie potje is aan het einde van de lessen geregeld leeg. En dat terwijl er juist na de les ook nog een berg werk klaar ligt. Wat het zo intensief maakt is de constante aanwezig piekbelasting; de leerlingen zijn tijdens de lessen immers constant om je heen en je even terugtrekken om op te laden zit er dan niet zo snel in.

Oorzaken van de (te) hoge werkdruk in het onderwijs zijn snel gevonden, al worden ze niet altijd erkend. Denk bijvoorbeeld aan het relatief hoge aantal lesuren (ver boven het Europees gemiddelde), klassen van 30+ kinderen, de toetsdruk, het bijbehorende nakijkwerk en allerlei administratieve taken.

Toch heeft het maar weinig zin om je hier als individuele docent druk over te maken. Laat het duidelijk zijn dat ik kleinere klassen en meer tijd en ruimte voor reflectie en ontwikkeling van lessen uiteraard wel hartgrondig toejuich. Maar totdat het wellicht ooit zover zal komen, focus ik liever op datgene wat ik wel zelf onder controle heb of in ieder geval kan beïnvloeden. En gelukkig concludeer ik dan dat er toch ook zeker manieren zijn om de werkdruk op een acceptabel niveau te houden.

In deze blog deel ik een aantal tips die mij persoonlijk helpen om met meer rust en ontspanning mijn werk als docent te doen. Geen wondermiddelen, wel praktische handvatten waar je morgen nog iets mee kan doen.

Voordat ik met de tips begin, lijkt het me goed om even kort te benoemen wat ik onder werkdruk versta en hoe het in elkaar zit.

Werkdruk

Werkdruk is eigenlijk gewoon een neutraal begrip waar mensen vaak automatisch een negatieve invulling aan geven. Iedereen ervaart namelijk werkdruk en dat hoeft helemaal niet verkeerd te zijn.

Bij werkdruk gaat het kort gezegd om de spanning tussen enerzijds datgene wat er van je gevraagd wordt (de ‘taakeisen’) en anderzijds jouw mogelijkheden om deze taken zo goed mogelijk te vervullen (de ‘regelmogelijkheden’). Zie ook onderstaande figuur.

Op het moment dat je langere tijd niet of met heel veel moeite, binnen de beschikbare tijd kan voldoen aan de eisen die aan je gesteld worden (of de eisen die je aan jezelf stelt), kun je stellen dat de werkdruk te hoog is. Er is een disbalans met stress als gevolg.

De vraag is nu dus: hoe zorg je ervoor dat jouw persoonlijke balans zoveel mogelijk in evenwicht is, zodat jij met ontspannen daadkracht voor de klas kan staan. Laat ik je een aantal tips geven die voor mij persoonlijk goed werken.

4 tips om je werkdruk in het onderwijs te verlagen

1. Leer je eigen ondersteuningsbehoeften kennen en communiceer deze!
Als jij echt wilt werken aan het verlagen van je werkdruk, zal je eerst goed moeten weten wat jij in je werk nodig hebt om optimaal en zonder teveel stress te kunnen functioneren. Pas als je hier inzicht in hebt, kun je jouw omgeving vragen om hier rekening mee te houden. Om erachter te komen wat jouw specifieke ondersteuningsbehoeften zijn, is het goed om de volgende zinnen voor jezelf af te maken:

Om kinderen optimaal te kunnen begeleiden heb ik:
– collega’s nodig die…
– een leidinggevende nodig die…
– een omgeving nodig die…
– uitleg nodig over…
– de gelegenheid nodig om…

En natuurlijk kun je dit zinnetje ook in allerlei vormen aanpassen. Om geïnspireerd / gemotiveerd te blijven heb ik….

Het mooie van deze zinnen is dat ze je dwingen om naar jezelf te kijken en oplossingen te zoeken binnen je eigen invloedssfeer. En wanneer je ze naar buiten toe communiceert, nodig je anderen actief uit om jou te helpen.

Voor mij persoonlijk is het bijvoorbeeld heel belangrijk om in een schoon, opgeruimd lokaal mijn werk te doen waar alle tafeltjes keurig netjes staan opgesteld. En als er binnen of buiten de klas iets is gebeurd waar ik mij niet lekker bij voel, dan heb ik een leidinggevende nodig die me helpt een en ander te relativeren en mij waar nodig een steuntje in de rug geeft. Daarnaast hecht ik er ook bijzonder veel waarde aan als ik de ruimte krijg om mijn successen te delen en mijn trots te tonen. Verder wil ik graag de ruimte om nieuwe dingen te proberen, te experimenteren, ook al bestaat de kans dat het fout gaat. En als een collega waardevolle feedback voor mij heeft, hoop ik dat hij de ruimte voelt om deze ook naar mij uit te spreken.

Alleen al door deze dingen uit te spreken naar collega’s en leidinggevenden, is de kans veel groter dat er rekening wordt gehouden met mijn behoeften. Dit draagt absoluut bij aan het managen van een voor mij gezonde werkdruk en het verlagen van stress. En wat te denken van leerlingen; als de kinderen in jouw klas op de hoogte zijn van jouw behoeften en jij kent die van hen, dan is de kans op een relaxte, constructieve sfeer een stuk groter.

Hoe vaak spreek jij op school uit wat jij nodig hebt?

2. Stel grenzen en bewaak ze
Een gebrek aan grenzen, nodigt uit tot het (ongemerkt) overschrijden ervan. Iedereen heeft grenzen en als jij zelf vergeet dat ze er zijn of (on)bewust toestaat dat een ander ze overschrijdt, teer je absoluut in op je eigen energie en verhoog je jouw werkdruk.

Bedenk voor jezelf dus op voorhand waar voor jou de grens ligt. Ben jij in je pauze, voor collega’s en/of leerlingen, beschikbaar voor werk-gerelateerde zaken? Pas jij jouw planning aan wanneer een leerling een toets moet inhalen of past de leerling zich aan jou aan? Wanneer kunnen ouders bij jou terecht? Reageer jij ook ’s avonds laat nog op e-mails?
Maar ook; sta jij toe dat een collega ongepaste grapjes maakt ten koste van jou of iemand anders? En wat doe jij als een collega een leerling op een manier behandelt die voor jou allesbehalve oké voelt? Ga je staan voor wat jij belangrijk vindt?

Het bewaken van je eigen grenzen is ontzettend belangrijk bij het voorkomen van een te hoge werkdruk en de daarmee gepaarde stress. Als je dit wat vaker doet, zal je zien dat het je veel oplevert. Soms moeten collega’s of leerlingen er wel even aan wennen dat je wat vaker nee zegt of afspreekt wanneer het jou uitkomt, maar dat biedt gelijk een mooie kans om hen nog eens uit te leggen wat jij nodig hebt (zie ook de ondersteuningsbehoeften bij punt 1). Je zal in ieder geval zien dat mensen zich na verloop van tijd aanpassen aan jouw grenzen.

En merk je dat je vervalt in oude patronen? Bedenk jezelf dan dat jij er alleen goed voor een ander kan zijn, als je allereerst goed voor jezelf bent. Net als bij calamiteiten in het vliegtuig, eerst je eigen zuurstofmasker opzetten, dan die van een ander.

3. Bekrachtig ouders en zoek de samenwerking
Ik merk soms weleens dat ouders vooral naar school kijken op het moment dat er problemen zijn met hun kind; of dat nu met gedrag of schoolresultaten te maken heeft maakt niet uit. En dat is zeker niet altijd onwil. Vaak weten ouders ook gewoon niet zo goed hoe ze hun kind kunnen ondersteunen. Het gevolg is echter wel dat er naar de docent of de mentor wordt gekeken voor oorzaken, verklaringen en vooral oplossingen. Dit resulteert weer in allerlei gesprekken met leerlingen en ouders waarbij vooral de docent hard aan het werk is. Als ik tijdens een avond met tienminutengesprekken rondkijk zie ik vooral veel hardwerkende, transpirerende docenten. Ik zie persoonlijk liever dat de ouders óók aan het werk gaan met hun kind.

Mijn strategie is daarom: zoek actief de samenwerking met de ouders en reik ze het gereedschap aan om zelf thuis met hun kind aan de slag te gaan. Ouders en docenten hebben een gedeelde verantwoordelijkheid in het ontwikkelen en ondersteunen van het kind.

Ik zoek die samenwerking vooral per e-mail. Eens in de maand stuur ik de ouders van mijn mentorleerlingen een bericht met als doel hen informatie en tools te geven om hun kind zelf te ondersteunen. Zomaar een bloemlezing van dingen die langskomen in mijn mails:

• de welkomstboodschap; aan het begin van het jaar stel ik mezelf voor, geef ik aan wat de ouders van mij kunnen verwachten maar ook wat ik van hen verwacht en wanneer de eerstvolgende ouderavond is.
• herinneringsmails; op het moment dat er belangrijke gebeurtenissen plaatsvinden, laat ik ze dat nog even weten (ouderavonden, schoolexamen weken). Het is voor ouders ook niet altijd makkelijk om een en ander in de gaten te houden naast hun eigen drukke baan en mail kan wonderen doen.
• mails met specifieke leertips; zo deelde ik afgelopen week mijn blog over leerstrategieën met hele positieve en dankbare reacties te gevolg. Gemene deler: blijdschap over het feit dat ze concrete tools ontvingen om met hun kinderen in gesprek te gaan, waarbij ze ook nog eens konden aangeven dat het van mij kwam i.p.v. bij de ouders zelf vandaan (dat helpt nog weleens bij de acceptatie van tieners).

Ik merk dat mijn proactieve houding en relatief intensieve contact via de mail, ouders stimuleert en motiveert om thuis aan de slag te gaan. Het feit dat leerlingen soms weleens klagen dat hun ouders wéér over school willen praten, stemt mij tot grote tevredenheid. Ik ervaar met deze werkwijze veel meer samenwerking met het thuisfront van mijn leerlingen. En dat geeft energie en het gevoel dat ik er als mentor niet alleen voor sta.

4. Onderhoud je ‘andere’ leven
Docenten hebben over het algemeen een groot verantwoordelijkheidsgevoel en een hartverwarmende loyaliteit naar hun leerlingen toe. Aan de ene kant zijn dit natuurlijk positieve en gewaardeerde eigenschappen. Aan de andere kant leidt het soms ook tot een vergroting van de werkdruk.

Er zijn tijden geweest dat ik schoolwerk (bijvoorbeeld nog na te kijken toetsen, het voorbereiden van lessen, het reageren op e-mails van ouders en leerlingen) zo ongeveer altijd voorrang gaf. Dit maakte dat ik met regelmatig ’s avonds laat nog aan het werk was en ontspannende activiteiten als sporten of lezen er vrijwel altijd bij in schoten. Het eerder genoemde verantwoordelijkheidsgevoel won het van gezond verstand. Dit leidde voor mij persoonlijk alleen maar tot meer stress en dat maakte nou niet dat ik me als een prettiger docent of echtgenoot gedroeg.

Mijn tip is daarom: relativeer je werk een beetje en besteed aandacht aan je gezondheid en familie en vrienden. Gun het jezelf om aandacht aan je eigen leven te besteden. Dat geeft je de mogelijkheid om weer op te laden en bij te komen. Ook hier geldt wederom; je kan pas goed voor een ander zijn, als je eerst goed voor jezelf bent.

Zelf doe ik dit door standaard een aantal momenten in mijn agenda te blokken voor zaken als sport, avondjes uit of genieten van bijvoorbeeld een goed boek. Al het andere zal voor deze momenten moeten wijken.

Slotgedachten
Naast bovenstaande tips zijn er natuurlijk nog veel meer manieren te bedenken om zelf iets te doen aan het managen van jouw werkdruk. Zelf denk ik dan aan dingen als minder klassikaal lesgeven, minder toetsen afnemen, zaken elimineren die geen waarde toevoegen aan het primaire proces (bepaalde vergaderingen wellicht), etc.

Ik hoop in ieder geval van harte dat ook jij iets kan met bovenstaande tips om je werkdruk naar een niveau te brengen dat voor jou goed voelt.

– Christiaan

Vraag: Wat werkt voor jou om de werkdruk op een prettig niveau te houden?

Heb jij tips? Ik zou het leuk vinden als je hier beneden een reactie achterlaat.